Quốc hội có thêm một việc làm chưa có tiền lệ nhưng đặc biệt quan trọng và cần thiết: Hội nghị toàn quốc triển khai luật, nghị quyết của Quốc hội khóa XV. Đổi mới này thể hiện quyết tâm của Quốc hội trong thực hiện quy trình đưa luật, nghị quyết vào cuộc sống một cách bài bản, toàn diện, đồng bộ, có sự thống nhất từ Trung ương.

Người dân vẫn "ngóng" văn bản hướng dẫn

Pháp luật muốn đi vào cuộc sống thì ngay từ khi xây dựng phải có được các quy định cụ thể, rõ ràng, khả thi, phù hợp với cuộc sống, hay nói cách khác là phải “đưa cuộc sống vào trong pháp luật”. Ở chiều ngược lại, đưa luật vào cuộc sống cũng quan trọng không kém. Bởi dù chúng ta có xây dựng được những đạo luật tốt nhưng để luật "lỗi nhịp" với cuộc sống, không đi vào cuộc sống thì chẳng khác gì luật “chết”.

Theo Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII tại Đại hội lần thứ XIII của Đảng, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII đánh giá “tổ chức thực hiện vẫn là khâu yếu,… làm cho pháp luật, nghị quyết chậm được thực hiện và hiệu quả thấp”.

Khắc phục "khâu yếu" này, đầu tháng 9/2023, hoạt động của Quốc hội có thêm một việc làm chưa có tiền lệ nhưng đặc biệt quan trọng và cần thiết: Hội nghị toàn quốc triển khai luật, nghị quyết của Quốc hội khóa XV.

Hai báo cáo trung tâm của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và của Chính phủ cùng nhiều báo cáo, tham luận của các Bộ, ngành, địa phương được trình bày tại hội nghị đã đánh giá trọn vẹn bức tranh gắn kết giữa hai trụ cột chính xây dựng và thực hiện pháp luật.

Từ đầu nhiệm kỳ khóa XV đến hết Kỳ họp thứ Năm, Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành 1.010 văn bản, bao gồm 23 luật và 101 nghị quyết của Quốc hội, 4 pháp lệnh và 882 nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Con số ấn tượng trên cho thấy Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan, tổ chức hữu quan đã kịp thời thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng, điều chỉnh toàn diện mọi mặt đời sống kinh tế - xã hội, giám sát tối cao và quyết định nhiều vấn đề quan trọng của đất nước.

Hội nghị toàn quốc triển khai luật, nghị quyết của Quốc hội Khóa XV cho thấy quyết tâm của Quốc hội nhằm gắn kết chặt chẽ giữa xây dựng pháp luật với tổ chức thi hành pháp luật

Dẫu vậy, khi cùng ngồi lại, các cơ quan cũng thẳng thắn điểm mặt chỉ tên những khâu làm chưa tốt, Bộ, ngành nào chưa làm tốt, chưa bảo đảm đúng tiến độ, chất lượng trong việc thi hành luật, nghị quyết của Quốc hội.

Điểm nghẽn lớn trong khâu triển khai luật hiện nay vẫn là tình trạng nợ đọng, chậm ban hành văn bản quy định chi tiết khiến luật "lỗi nhịp" cuộc sống . Theo Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ thì "...người dân và doanh nghiệp vẫn còn ngóng văn bản hướng dẫn".

Theo tính toán, để thực hiện các luật, nghị quyết được ban hành từ đầu nhiệm kỳ đến hết Kỳ họp thứ tư thì phải ban hành 50 văn bản quy định chi tiết. Thế nhưng, tính đến ngày 23/8, vẫn còn 11/50 văn bản thuộc trách nhiệm quy định chi tiết của Chính phủ, các Bộ chưa được ban hành. Trong đó, có một số văn bản đã chậm từ 08 tháng đến 1,5 năm so với thời điểm luật, nghị quyết có hiệu lực. Trong số 39 văn bản quy định chi tiết đã ban hành thì cũng chỉ có 9 văn bản được ban hành đúng thời hạn.

Cá biệt, có một số trường hợp nghị quyết của Quốc hội được thông qua nhằm đáp ứng yêu cầu cấp bách của thực tiễn, nhưng văn bản quy định chi tiết lại ban hành chậm làm giảm ý nghĩa, hiệu lực, hiệu quả của các giải pháp đã được Quốc hội quyết định. Điển hình như để đáp ứng công tác phòng, chống dịch COVID-19, căn cứ Nghị quyết số 30/2021/QH15 của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã sớm ban hành Nghị quyết số 12/2021/UBTVQH15 cho phép thực hiện một số cơ chế, chính sách trong lĩnh vực y tế để phục vụ công tác phòng, chống dịch COVID-19 nhưng phải sau 4 tháng Nghị định số 29/2022/NĐ-CP quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Nghị quyết số 12 mới được ban hành.

Hay Nghị quyết số 80/2023/QH15 về tiếp tục thực hiện một số chính sách trong phòng, chống dịch COVID - 19 và sử dụng giấy đăng ký lưu hành thuốc, nguyên liệu làm thuốc hết thời hạn hiệu lực từ ngày 1/1/2023 đến ngày 31/12/2024 được Quốc hội ban hành ngày 9/1/2023, nhưng phải sau hơn 2 tháng Chính phủ mới có văn bản chỉ đạo, phân công các Bộ triển khai thực hiện.

Chính phủ cũng vẫn đang “nợ” 02 nghị định quy định chi tiết thi hành Nghị quyết số 98/2023/QH15 đã có hiệu lực pháp luật. Còn Luật Thi đua, khen thưởng và Luật Khám bệnh, chữa bệnh sẽ có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2024, theo kế hoạch phải ban hành 39 văn bản quy định chi tiết nhưng đến nay cũng chưa có văn bản nào được ban hành.  

Một tồn tại khác gây bức xúc là tình trạng mâu thuẫn, chồng chéo giữa các luật, giữa luật với nghị định, thông tư vẫn xảy ra, gây khó khăn trong việc áp dụng và thực thi trong thực tiễn. Qua tiến hành rà soát 1.651 văn bản quy phạm pháp luật, các cơ quan đã phát hiện một số quy định trong 07 luật và 130 văn bản dưới luật có sơ hở, bất cập hoặc có nội dung mâu thuẫn, chồng chéo, không còn phù hợp.

Bà Trần Thị Lan Anh, Tổng Thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam

Nêu một số bất cập trong quá trình thực hiện pháp luật thời gian qua, Tổng Thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Trần Thị Lan Anh cho biết: “Việc hiểu và áp dụng pháp luật hiện nay cũng đang rất khác nhau giữa cơ quan thi hành pháp luật và các cơ quan như công an, kiểm toán, thanh tra, kiểm tra… tạo ra những rủi ro cho các cơ quan thực thi trên thực tế và cũng là nguyên nhân gây ra sự đình trệ ở nhiều nơi”.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp còn gặp nhiều khó khăn trong việc tìm kiếm, tra cứu, áp dụng pháp luật. Nêu vấn đề này, Tổng Thư ký VCCI cũng cho biết, hiện nay, việc xây dựng văn bản quy phạm pháp luật theo hướng một số văn bản sửa đổi nhiều văn bản khá phổ biến; tuổi thọ của văn bản quy phạm pháp luật ngắn; được sửa đổi, bổ sung liên tục khiến doanh nghiệp gặp rất nhiều khó khăn trong việc tìm kiếm cũng như áp dụng pháp luật.

“Nhiều trường hợp doanh nghiệp không thể nhận biết được quy định nào đang có hiệu lực và liệu điều khoản này đã được sửa đổi, bổ sung, thay thế hay chưa? Mặc dù hiện nay đã có công tác hợp nhất văn bản, tuy nhiên việc dẫn chiếu và tìm kiếm văn bản trong bối cảnh tính ổn định của văn bản quy phạm pháp luật không cao cũng gây khó khăn không ít cho đối tượng áp dụng”, Tổng Thư ký VCCI nêu thực tế.

Đề cao trách nhiệm người đứng đầu

Phân tích những nguyên nhân khiến luật, nghị quyết chậm được thực hiện, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho biết, trước là do người đứng đầu một số Bộ, ngành, địa phương chưa phát huy đầy đủ trách nhiệm, chưa dành sự quan tâm thỏa đáng đến công tác xây dựng, hoàn thiện thể chế và tổ chức thi hành pháp luật trong lĩnh vực, địa bàn thuộc phạm vi phụ trách. Báo cáo của Bộ trưởng Bộ Tư pháp tại phiên chất vấn ngày 15/8/2023 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã nêu rõ, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ phải trực tiếp chỉ đạo công tác xây dựng thể chế, nhưng mới chỉ có 8/28 Bộ, cơ quan thực hiện đúng yêu cầu này, 20/28 cơ quan vẫn do Thứ trưởng phụ trách.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cũng nhắc đến tình trạng đùn đẩy, không dám làm, sợ sai, né tránh trách nhiệm của một bộ phận cán bộ, công chức. Chính phủ cũng chưa kịp thời xác định, xử lý nghiêm trách nhiệm của tổ chức, cá nhân trong việc để xảy ra tình trạng chậm, nợ ban hành văn bản quy định chi tiết thi hành luật, nghị quyết, ban hành văn bản có nội dung trái pháp luật...

Nhận diện thực trạng này, bằng trí tuệ, trách nhiệm, hội nghị đã phân tích rõ trách nhiệm của các cơ quan, xác định rõ tiến độ và yêu cầu trong tổ chức thi hành luật, nghị quyết của Quốc hội. 

Xuất phát từ những tồn tại, hạn chế đã nêu, Tổng Thư ký VCCI Trần Thị Lan Anh kiến nghị, thời gian tới cần đẩy mạnh tổ chức thực thi pháp luật thực sự hiệu lực, hiệu quả; bảo đảm chất lượng văn bản quy phạm pháp luật, tính ổn định của các quy định pháp luật, đặc biệt là kiểm soát được tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn giữa các quy định. Cần nâng cao hiệu quả công tác xây dựng, ban hành văn bản quy định chi tiết thi hành luật, pháp lệnh và văn bản quy phạm pháp luật theo thẩm quyền để tổ chức thi hành pháp luật.

Để từng bước khắc phục tình trạng chậm ban hành văn bản quy định chi tiết, Phó Trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Thanh Hóa Mai Văn Hải đề nghị, cần tiếp tục nâng cao chất lượng xây dựng luật, cụ thể hóa các nội dung ngay trong luật, nghị quyết của Quốc hội để có thể áp dụng được ngay, hạn chế tối đa việc luật giao cho Chính phủ và các bộ, ngành tiếp tục quy định chi tiết hoặc hướng dẫn thi hành. Cùng với đó, cần đề cao trách nhiệm của người đứng đầu các bộ, ngành, địa phương trong công tác xây dựng và thi hành pháp luật.

Phó Trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Thanh Hóa cũng đề nghị, trong thời gian tới, Chính phủ và các bộ, ngành cần quan tâm hơn nữa rà soát việc sửa đổi các văn bản pháp luật trong thẩm quyền nhằm tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc về thể chế cho người dân và doanh nghiệp.

Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái

Đề ra giải pháp để đẩy mạnh hơn nữa công tác triển khai thi hành luật, pháp lệnh, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Minh Khái cho rằng cần tăng cường kỷ luật, kỷ cương trong công tác xây dựng pháp luật; trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan của Chính phủ, bảo đảm đúng quy định “chịu trách nhiệm về toàn bộ nội dung và tiến độ trình các đề án, dự án, văn bản pháp luật được giao”. Các bộ, ngành thường xuyên, chủ động rà soát, đánh giá các quy định pháp luật, các quan hệ xã hội thuộc lĩnh vực quản lý; chủ động lập đề nghị xây dựng và tổ chức soạn thảo các dự án luật, pháp lệnh, nghị quyết theo đúng trình tự, thủ tục quy định. 

Đặc biệt Phó Thủ tướng cho biết, để tăng cường kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lợi ích nhóm, cơ quan chủ trì lập đề nghị, soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật cần kịp thời báo cáo, xin ý kiến cấp ủy, tổ chức Đảng về những chính sách quan trọng, định hướng lớn. Cùng với đó, đề cao trách nhiệm người đứng đầu và từng cá nhân, chú trọng tổng kết pháp luật, đánh giá tác động chính sách, lấy ý kiến, tiếp thu, giải trình ý kiến góp ý, thẩm định; tăng cường giám sát, kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm trong công tác xây dựng pháp luật...

Không để phát sinh thủ tục, "giấy phép con"

Việc triển khai các luật, nghị quyết của Quốc hội Khóa XV, nhất là các luật, nghị quyết vừa được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ Năm đòi hỏi nỗ lực cao hơn, quyết tâm lớn hơn và sự phối hợp chặt chẽ, hiệu quả hơn nữa giữa các cơ quan, tổ chức nhằm đưa các quyết sách của Quốc hội vào cuộc sống.

Nhấn mạnh điều này trong phát biểu bế mạc Hội nghị, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cũng đề nghị, Chính phủ, các cơ quan của Quốc hội, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Tòa án Nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao, Kiểm toán Nhà nước, các cơ quan, tổ chức hữu quan Trung ương và địa phương theo chức năng, nhiệm vụ của mình tiếp tục phát huy hơn nữa kết quả bài học kinh nghiệm và những thành tựu đã đạt được, khắc phục những hạn chế, quán triệt đầy đủ yêu cầu nhiệm vụ trọng tâm trong công tác thi hành đối với từng dự án luật, nghị quyết được Quốc hội thông qua từ đầu nhiệm kỳ đến nay và tại Kỳ họp thứ Năm.

Chủ tịch Quốc hội đã nhấn mạnh 9 nhóm nhiệm vụ cần tập trung ưu tiên để đẩy mạnh triển khai hiệu quả các luật, nghị quyết của Quốc hội.

Trong đó, giải pháp đầu tiên là tiếp tục quán triệt sâu sắc chủ trương, đường lối của Đảng tại Văn kiện Đại hội XIII, các nghị quyết, kết luận của Trung ương, nhất là Nghị quyết 27-NQ/TW và Kết luận 19-KL/TW của Bộ Chính trị. Siết chặt kỷ luật, tăng cường kỷ cương, trách nhiệm trong công tác tổ chức thi hành luật, nghị quyết của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, nhất là trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị. Tiếp tục xác định thi hành pháp luật là nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên của Chính phủ, các ngành, các cấp, các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị cả ở Trung ương và địa phương; bảo đảm gắn kết chặt chẽ giữa xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật.

Chính phủ tiếp tục phát huy hơn nữa vai trò, trách nhiệm tổ chức thi hành Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội; tập trung chỉ đạo quyết liệt, bảo đảm nguồn lực và các điều kiện cần thiết cho công tác thi hành pháp luật; rà soát, ban hành theo thẩm quyền hoặc chỉ đạo các Bộ, cơ quan ngang Bộ theo lĩnh vực phụ trách kịp thời ban hành kế hoạch triển khai thi hành các luật, nghị quyết được Quốc hội thông qua; kịp thời hướng dẫn, có giải pháp xử lý hiệu quả các vấn đề đang có vướng mắc, bất cập.

Tăng cường, đổi mới công tác phổ biến, giáo dục pháp luật theo hướng có trọng tâm, trọng điểm, phù hợp với từng đối tượng, nội dung, địa bàn, nhất là đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Người đứng đầu Quốc hội cũng yêu cầu khắc phục kịp thời, hiệu quả tình trạng đùn đẩy, né tránh, thiếu trách nhiệm trong một bộ phận cán bộ, công chức, xử lý nghiêm các vi phạm. Tăng cường cải cách hành chính, nhất là thủ tục hành chính, kiểm soát chặt chẽ việc ban hành thông tư, văn bản hướng dẫn, không để phát sinh thủ tục, “giấy phép con”, tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật mới không phù hợp, thiếu tính khả thi; chấm dứt việc sử dụng hình thức văn bản hành chính để đặt ra thủ tục, yêu cầu khác với quy định của pháp luật…

Bày tỏ rất tâm đắc với những chỉ đạo từ người đứng đầu Quốc hội, trò chuyện với phóng viên, đại biểu Trần Thị Hồng An (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Ngãi) chia sẻ, đây là những quan điểm, thông điệp hết sức quan trọng, mạnh mẽ và quyết liệt để công tác triển khai luật, nghị quyết sẽ có những chuyển biến rõ nét, đáp ứng yêu cầu của cử tri cả nước.

Đại biểu Trần Thị Hồng An (Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Ngãi)

Theo đại biểu, Quốc hội khóa XV đã đi được nửa nhiệm kỳ, hoàn thành một khối lượng kỷ lục các văn bản pháp luật từ trước đến nay. Hành trình ra đời các luật, nghị quyết chứa đựng rất, rất nhiều câu chuyện chưa từng có tiền lệ. Có những quyết sách mang tính tình thế, nên "giằng co" đến phút cuối; có những dự án luật đã nỗ lực cố gắng đến tận "phút bù giờ" nhưng vẫn chưa yên tâm bấm nút và quyết định dành thêm thời gian chỉnh lý, tiếp thu thêm 1 kỳ họp nữa…

Quốc hội đã sáng tạo, linh hoạt, cẩn trọng và kịp thời đưa ra những quyết sách phù hợp, tháo gỡ điểm nghẽn trong phát triển kinh tế - xã hội. Song khâu thực thi pháp luật cũng rất quan trọng. Sự chậm trễ đưa luật, nghị quyết vào cuộc sống không chỉ làm ảnh hưởng kỷ cương lập pháp mà còn gây ảnh hưởng đến người dân, doanh nghiệp. Nhấn mạnh điều này, vị nữ đại biểu đoàn Quảng Ngãi cho rằng, Hội nghị toàn quốc lần thứ Nhất triển khai luật, nghị quyết của Quốc hội Khóa XV là hoạt động chưa có tiền lệ nhưng rất cần thiết và có ý nghĩa quan trọng. Đây là dịp để các cơ quan cùng nhìn nhận, rà soát, xem xét những mặt được, chưa được trong triển khai luật, nghị quyết được Quốc hội ban hành, rút ra bài học kinh nghiệm và các giải pháp khắc phục. Hoạt động này nên trở thành hoạt động định kỳ hàng năm Quốc hội.

“Những phát biểu chỉ đạo từ người đứng đầu Quốc hội tại hội nghị này rất đúng và trúng, cần được thực hiện nghiêm túc, để luật, nghị quyết sớm đi vào cuộc sống, thực sự kiến tạo sự phát triển đất nước” - đại biểu nhấn mạnh./.